Căn bản về JavaScript

[Admin]

JavaScript, theo phiên bản hiện hành, là một ngôn ngữ lập trình kịch
bản dựa trên đối tượng được phát triển từ các ý niệm nguyên mẫu. Ngôn
ngữ này được dùng rộng rãi cho các trang web, nhưng cũng được dùng để
tạo khả năng viết script sử dụng các đối tượng nằm sẵn trong các ứng
dụng. Nó vốn được phát triển bởi Brendan Eich tại Hãng truyền thông
Netscape với cái tên đầu tiên Mocha, rồi sau đó đổi tên thành
LiveScript, và cuối cùng thành JavaScript. Giống Java, JavaScript có cú
pháp tương tự C, nhưng nó gần với Self hơn Java. .js là phần mở rộng
thường được dùng cho tập tin mã nguồn JavaScript.

Phiên bản mới nhất của JavaScript là phiên bản 1.5, tương ứng với
ECMA-262 bản 3. ECMAScript là phiên bản chuẩn hóa của JavaScript. Trình
duyệt Mozilla phiên bản 1.8 beta 1 có hỗ trợ không đầy đủ cho E4X -
phần mở rộng cho JavaScript hỗ trợ làm việc với XML, được chuẩn hóa
trong ECMA-357.

Java, JavaScript và JScript

Cùng thời điểm Netscape bắt đầu sử dụng công nghệ Java trên trình duyệt
Netscape, LiveScript đã được đổi tên thành JavaScript để được chú ý hơn
bởi ngôn ngữ lập trình Java lúc đó đang được coi là một hiện tượng.
JavaScript được bổ sung vào trình duyệt Netscape bắt đầu từ phiên bản
2.0b3 của trình duyệt này vào tháng 12 năm 1995. Trên thực tế, hai ngôn
ngữ lập trình Java và JavaScript không có liên quan gì đến nhau, ngoại
trừ việc cú pháp của cả hai ngôn ngữ cùng được phát triển dựa trên cú
pháp của C. Java Script gồm 2 mảng là client-server thực hiện lệnh trên
máy của end-user và web-server.

Sau thành công của JavaScript, Microsoft bắt đầu phát triển JScript,
một ngôn ngữ có cùng ứng dụng và tương thích với JavaScript. JScript
được bổ sung vào trình duyệt Internet Explorer bắt đầu từ Internet
Explorer phiên bản 3.0 được phát hành tháng 8 năm 1996.

DOM (Document Object Model), một khái niệm thường được nhắc đến với
JavaScript trên thực tế không phải là một phần của chuẩn ECMAScript,
DOM là một chuẩn riêng biệt có liên quan chặt chẽ với XML.

Ứng dụng

JavaScript là một ngôn ngữ lập trình dựa trên nguyên mẫu với cú pháp
phát triển từ C. Giống như C, JavaScript có khái niệm từ khóa, do đó,
JavaScript gần như không thể được mở rộng.

Cũng giống như C, JavaScript không có bộ xử lý xuất/nhập (input/output)
riêng. Trong khi C sử dụng thư viện xuất/nhập chuẩn, JavaScript dựa vào
phần mềm ngôn ngữ được gắn vào để thực hiện xuất/nhập.

Trên trình duyệt, rất nhiều trang web sử dụng JavaScript để thiết kế
trang web động và một số hiệu ứng hình ảnh thông qua DOM. JavaScript
được dùng để thực hiện một số tác vụ không thể thực hiện được với chỉ
HTML như kiểm tra thông tin nhập vào, tự động thay đổi hình ảnh,... Ở
Việt Nam, JavaScript còn được ứng dụng để làm bộ gõ tiếng Việt giống
như bộ gõ hiện đang sử dụng trên trang Wikipedia tiếng Việt. Tuy nhiên,
mỗi trình duyệt áp dụng JavaScript khác nhau và không tuân theo chuẩn
W3C DOM, do đó trong rất nhiều trường hợp lập trình viên phải viết
nhiều phiên bản của cùng một đoạn mã nguồn để có thể hoạt động trên
nhiều trình duyệt. Một số công nghệ nổi bật dòng JavaScript để tương
tác với DOM bao gồm DHTML, Ajax và SPA.

Bên ngoài trình duyệt, JavaScript có thể được sử dụng trong tập tin PDF
của Adobe Acrobat và Adobe Reader. Điều khiển Dashboard trên hệ điều
hành Mac OS X phiên bản 10.4 cũng có sử dụng JavaScript. Công nghệ kịch
bản linh động (active scripting) của Microsoft có hỗ trợ ngôn ngữ
JScript làm một ngôn ngữ kịch bản dùng cho hệ điều hành. JScript .NET
là một ngôn ngữ tương thích với CLI gần giống JScript nhưng có thêm
nhiều tính năng lập trình hướng đối tượng.

Mỗi ứng dụng này đều cung cấp mô hình đối tượng riêng cho phép tương
tác với môi trường chủ, với phần lõi là ngôn ngữ lập trình JavaScript
gần như giống nhau.

Các thành phần cú pháp chính

Khoảng trắng

Dấu cách, tab và ký tự dòng mới sử dụng bên ngoài một chuỗi ký tự được
gọi là khoảng trắng. Khác với C, khoảng trắng trong JavaScript có thể
ảnh hưởng trực tiếp tới ý nghĩa của câu lệnh. Sử dụng phương pháp "tự
động thêm dấu chấm phẩy", bất cứ một dòng JavaScript nào thích hợp sẽ
được coi là một câu lệnh hợp lệ (giống như có dấu chấm phẩy trước ký tự
dòng mới).

Tuy trong phần lớn trường hợp, dấu chấm phẩy trước khi kết thúc một
dòng JavaScript là không cần thiết để đoạn mã nguồn hoạt động chính
xác, lập trình viên nên sử dụng dấu chấm phẩy sau mỗi câu lệnh để đoạn
mã nguồn dễ nhìn hơn. Ngoài ra, do đặc thù của JavaScript - chuyên dùng
trên trang web, kích cỡ của đoạn mã nguồn là quan trọng, có một số phần
mềm có thể làm giảm kích cỡ của đoạn mã nguồn JavaScript bằng cách bỏ
đi những khoảng trắng không cần thiết, để những phần mềm này hoạt động
chính xác, lập trình viên cần thêm dấu chấm phẩy vào cuối mỗi câu lệnh.

Chú giải

Cú pháp chú giải của JavaScript giống với C++. Lập trình viên có thể
chú giải trên nhiều dòng bằng cách bao bọc chú giải với /* và */ hoặc
sử dụng // để chú giải từ vị trí // đến hết dòng.

Biến

Trước khi sử dụng biến trong JavaScript, lập trình viên không nhất
thiết phải khai báo biến. Có hai cách để định nghĩa biến trong
JavaScript. Một là sử dụng cú pháp var để khai báo biến:

Code:

<script language="JavaScript">
    var tên_biến;
</script>

Ngoài ra, lập trình viên có thể chỉ việc gán cho
biến một gía trị để sử dụng biến đó. Biến được định nghĩa ngoài tất cả
các hàm hoặc được sử dụng mà không khai báo với cú pháp var sẽ được coi
là biến toàn cục, những biến này có thể sử dụng trên toàn trang web.
Biến được khai báo với var bên trong một hàm là biến cục bộ của hàm đó
và chỉ có thể sử dụng được bên trong hàm đó.

Đối tượng
Kiểu của JavaScript được chia ra làm hai loại: kiểu cơ bản và đối
tượng. Đối tượng trong JavaScript là một thực thể có tên xác định và có
thuộc tính trỏ đến giá trị, hàm hoặc cũng có thể là một đối tượng khác.
Có nghĩa là, đối tượng trong JavaScript là một mảng kết hợp
(associative array) tương tự như mảng trong PHP hay từ điển trong
Python, PostScript hoặc Smalltalk.

JavaScript có một số đối tượng định nghĩa sẵn, bao gồm mảng (Array),
đối tượng đại số Bool (Boolean), đối tượng ngày tháng (Date), đối tượng
hàm (Function), đối tượng toán học (Math), đối tượng số (Number), đối
tượng đối tượng (Object), đối tượng biểu thức tìm kiếm (RegExp) và đối
tượng chuỗi ký tự (String). Các đối tượng khác là đối tượng thuộc phần
mềm chủ (phần mềm áp dụng JavaScript - thường là trình duyệt).

Bằng cách định nghĩa hàm khởi tạo, lập trình viên có thể tạo đối tượng.
JavaScript là một ngôn ngữ lập trình dựa trên nguyên mẫu do đó thừa kế
diễn ra giữa các đối tượng, không phải giữa các lớp (JavaScript không
hề có lớp). Đối tượng thừa kế thuộc tính từ các nguyên mẫu của chúng.

Lập trình viên có thể thêm hoặc xóa thuộc tính hoặc hàm trong đối tượng
sau khi đối tượng đã được tạo. Để làm việc này cho tất cả các đối tượng
được tạo từ cùng một hàm khởi tạo, lập trình viên có thể sử dụng thuộc
tính prototype của hàm khởi tạo để truy cập đối tượng nguyên mẫu. Lập
trình viên không nhất thiết phải tự xóa các đối tượng đã tạo,
JavaScript tự động gom rác tất cả những biến không còn được dùng nữa.

Ví dụ:

Code:

<script language="JavaScript">
    function samplePrototype() {
        this.attribute1 = "someValue"; // thêm một thuộc tính cho đối tượng
        this.attribute2 = 234; // thêm thuộc tính nữa cho đối tượng
        this.function1 = testFunction; // thêm một hàm vào đối tượng
    }

    function testFunction() {
        alert(this.attribute2); //hiển thị 234
    }

    var sampleObject = new samplePrototype; // khởi tạo một đối tượng
    sampleObject.function1(); // gọi hàm function1 của đối tượng sampleObject

    sampleObject.attribute3 = 123; // thêm một thuộc tính nữa cho đối tượng sampleObject

    delete sampleObject.attribute1; // xóa bỏ 1 thuộc tính
    delete sampleObject; // xóa bỏ đối tượng
</script>

Cấu trúc dữ liệu

Một cấu trúc dữ liệu tiêu điểm là mảng (Array), mảng trong JavaScript
là một bảng liên kết chỉ mục đến giá trị. Trong JavaScript, tất cả các
đối tượng đều có thể liên kết chỉ mục đến giá trị, nhưng mảng là một
đối tượng đặc biệt có thêm nhiều tính năng xử lý chỉ mục và dữ liệu đặc
biệt (ví dụ: push, join, v.v.)

Mảng trong JavaScript có thuộc tính length. Thuộc tính length của
JavaScript luôn luôn lớn hơn số chỉ mục lớn nhất trong mảng một đơn vị.
Trong phần lớn ngôn ngữ lập trình, những thuộc tính có tính năng như
length thường là thuộc tính chỉ đọc, tuy nhiên, với JavaScript, lập
trình viên có thể thay đổi thuộc tính length. Bằng cách thay đổi thuộc
tính length, lập trình viên có thể làm mảng lớn hơn hoặc nhỏ hơn (và
xóa đi những chỉ mục lớn hơn hoặc bằng thuộc tính length mới).

Mảng trong JavaScript là mảng rải rác, có nghĩa là cho dù lập trình viên có một mảng như sau:

Code:

<script language="JavaScript">
    var test = new Array();
    test[2] = 0;
    test[100] = 5;
</script>

Trong trường hợp này, dù mảng có đến chỉ mục mang
số 100 thì mảng cũng chỉ chiếm bộ nhớ của hai số 0 và 5. Tuy nhiên,
thuộc tính length sẽ có giá trị 101 do chỉ mục lớn nhất của mảng trong
ví dụ trên là 100.

Một số ví dụ về mảng:

Code:

<script language="JavaScript">
    var test = new Array(10); // Tạo một mảng 10 chỉ mục
    var test2 = new Array(0,1,2,,3); // Tạo một mảng với bốn giá trị và 5 chỉ mục
    var test3 = new Array();
    test3["1"] = 123; // Hoàn toàn đúng cú pháp
</script>

Lập trình viên cũng có thể định nghĩa cấu trúc bằng đối tượng như sau:

Code:

<script language="JavaScript">
    var myStructure = {
        name: {
            first: "Mel",
            last: "Smith"
        },
        age: 33,
        hobbies: [ "chess", "jogging" ]
    };
</script>

Cú pháp định nghĩa cấu trúc bằng đối tượng trên có một chuẩn trên danh nghĩa là JSON.

Cấu trúc điều khiển

Rẽ nhánh theo điều kiện với if ... else

Cú pháp if ... else dùng trong trường hợp muốn rẽ nhánh theo điều kiện.
Cú pháp này tương đương với nếu x thì làm y, còn nếu không thì làm z.
Các câu lệnh if ... else có thể lồng trong nhau.

Cú pháp:


Ví dụ:

Code:

<script language="JavaScript">
    var x = prompt("Nhập vào giá trị của x:");
    x = parseFloat(x);

    if (!isNaN(x)) {
        if (x > 0)
        {
            alert("x > 0");
        }
        else if (x == 0)
        {
            alert("x = 0");
        }
        else
        {
            alert("x < 0");
        }
    }
    else
    {
        alert("giá trị bạn nhập không phải là một số");
    }
</script>

Đoạn mã nguồn trên mở một hộp thoại yêu cầu nhập
vào một giá trị số, sau đó hiển thị thông báo số đó lớn hơn 0, bằng 0
hay nhỏ hơn 0.



Toán tử điều kiện
Toán từ điều kiện còn được biết đến với tên gọi toán tử tam phân. Cú pháp của toán tử này như sau:

Code:


<script language="JavaScript">
    điều_kiện ? biểu_thức_đúng : biểu_thức_sai;
</script>

Toán tử này sẽ trả lại giá trị là kết quả của
biểu_thức_đúng nếu điều_kiện có giá trị bool bằng true, ngược lại nó sẽ
trả lại giá trị bằng biểu_thức_sai.

Vòng lặp while

Vòng lặp while có mục đích lặp đi lặp lại một khối lệnh nhất định cho
đến khi biểu thức điều kiện trả về false. Khi dùng vòng lặp while phải
chú ý tạo lối thoát cho vòng lặp (làm cho biểu thức điều kiện có giá
trị false), nếu không đoạn mã nguồn sẽ rơi vào vòng lặp vô hạn, là một
lỗi lập trình. Vòng lặp while thường được dùng khi lập trình viên không
biết chính xác cần lặp bao nhiêu lần. Cú pháp của vòng lặp while như
sau:

Code:

<script language="JavaScript">
    while (biểu_thức_điều_kiện) {
        khối lệnh cần thực hiện nếu biểu_thức_điều_kiện trả về true;
    }
</script>

Vòng lặp do ... while

Về cơ bản, vòng lặp do ... while gần như giống hệt như vòng lặp while.
Tuy nhiên, trong trường hợp biểu thức điều kiện trả về false ngay từ
đầu, khối lệnh trong vòng lặp while sẽ không bao giờ được thực hiện,
trong khi đó, vòng lặp do ... while luôn đảm bảo khối lệnh trong vòng
lặp được thực hiện ít nhất một lần. Ví dụ:

Code:

<script language="JavaScript">
    while (0 > 1)
    {
        alert("while"); // Câu lệnh này sẽ không bao giờ được thực hiện
    }

    do
    {
        alert("do ... while"); // Bạn sẽ nhận được thông báo do ... while một lần duy nhất
    } while (0 > 1);
</script>

Cú pháp của vòng lặp do ... while như sau:

Code:

<script language="JavaScript">
    do
    {
        khối lệnh;
    } while (biểu_thức_điều_kiện);
</script>

Vòng lặp for

Vòng lặp for thường được sử dụng khi cần lặp một khối lệnh mà lập trình
viên biết trước sẽ cần lặp bao nhiêu lần. Cú pháp của vòng lặp for như
sau:

Code:

<script language="JavaScript">
    for (biểu_thức_khởi_tạo; biểu_thức_điều_kiện; biểu_thức_thay_đổi_giá_trị)
    {
        Khối lệnh cần lặp;
    }
</script>

Khi bắt đầu vòng lặp for, lập trình viên cần khởi
tạo một biến nhất định bằng biểu_thức_khởi_tạo để dùng trong
biểu_thức_điều_kiện, nếu biểu_thức_điều_kiện trả về true, khối lệnh cần
lặp sẽ được thực hiện, sau khi thực hiện xong khối lệnh cần lặp,
biểu_thức_thay_đổi_giá_trị sẽ được thực hiện, tiếp theo,
biểu_thức_điều_kiện sẽ lại được kiểm tra, cứ như vậy cho đến khi
biểu_thức_điều_kiện trả về false, khi đó vòng lặp sẽ kết thúc.

Vòng lặp for ... in

Vòng lặp for ... in dùng để lặp qua tất cả các thuộc tính của một đối
tượng (hay lặp qua tất cả các phần tử của một mảng). Cú pháp của vòng
lặp này như sau:

Code:

<script language="JavaScript">
    for (biến in đối_tượng)
    {
        khối lệnh cần thực hiện, có thể sử dụng đối_tượng[biến] để truy cập từng thuộc tính (phần tử) của đối tượng;
    }
</script>

Cú pháp switch

Cú pháp switch cũng là cú pháp điều kiện như if ... else hay toán tử
tam phân. Tuy nhiên, cú pháp switch thường được dùng khi chỉ cần so
sánh bằng với số lượng kết quả cần kiểm tra lớn. Cách sử dụng cú pháp
switch:

Code:

<script language="JavaScript">
    switch (biểu_thức_điều_kiện)
    {
        case kết_quả_1 :
            khối lệnh cần thực hiện néu biểu_thức_điều_kiện bằng kết_quả_1;
            break;
        case kết_quả_2 :
            khối lệnh cần thực hiện néu biểu_thức_điều_kiện bằng kết_quả_2;
            break;
        default :
            khối lệnh cần thực hiện nếu biểu_thức_điều_kiện cho ra một kết quả khác;
    }
</script>

Sau mỗi khối lệnh trong một mục kiểm tra kết quả
(trừ mục default), lập trình viên cần phải thêm vào break.

Hàm

Hàm là một khối các câu lệnh với một danh sách một hoặc nhiều đối số
(có thể không có đối số) và thường có tên (mặc dù trong JavaScript hàm
không nhất thiết phải có tên). Hàm có thể trả lại một giá trị. Cú pháp
của hàm như sau:

Code:

<script language="JavaScript">
    function tên_hàm(đối_số_1, đối_số_2)
    {
        các câu lệnh cần thực hiện mỗi khi hàm được gọi;
        return giá_trị_cần_trả_về;
    }

    tên_hàm(1, 2); // Gọi hàm tên_hàm với hai đối số 1 và 2 ứng với đối_số_1 và đối_số_2
    tên_hàm(1); // Gọi hàm tên_hàm với đối_số_1 có giá trị 1, đối_số_2 có giá trị undefined
</script>

Trong JavaScript, khi gọi hàm không nhất thiết
phải gọi hàm với cùng số đối số như khi định nghĩa hàm, nếu số đối số
ít hơn khi định nghĩa hàm, những đối số không được chuyển cho hàm sẽ
mang giá trị undefined.

Các kiểu cơ bản sẽ được chuyển vào hàm theo giá trị, đối tượng sẽ được chuyển vào hàm theo tham chiếu.

Hàm là đối tượng hạng nhất trong JavaScript. Tất cả các hàm là đối
tượng của nguyên mẫu Function. Hàm có thể được tạo và dùng trong phép
toán gán như bất kỳ một đối tượng nào khác, và cũng có thể được dùng
làm đối số cho các hàm khác. Do đó, JavaScript hỗ trợ hàm cấp độ cao.
Ví dụ:

Code:

<script language="JavaScript">
    Array.prototype.fold =
    function (value, functor) {
        var result = value;
        for (var i = 0; i < this.length; i++) {
            result = functor(result, this[i]);
        }
        return result;
    }
    var sum = [1,2,3,4,5,6,7,8,9,10].fold(0, function (a, b) { return a + b })
</script>

Đoạn mã nguồn trên sẽ trả lại kết quả là 55.

Vì hàm trong JavaScript là đối tượng, lập trình viên có thể khởi tạo hàm không tên:

Code:

<script language="JavaScript">
    function() { thân hàm; }
</script>

Một ví dụ sử dụng hàm không tên trong JavaScript:

Code:

<script language="JavaScript">
    document.onkeypress = function(e) {
        alert("Bạn vừa nhấn một phím trên bàn phím");
    }
</script>

Hàm trên sẽ hiển thị thông báo khi một số phím trên bàn phím có thể gây sự kiện onkeypress được nhấn.

Mặc định, tất cả các thành phần của đối tượng thuộc phạm vi công cộng
(public). Trong JavaScript, không có khái niệm thành phần riêng hay
thành phần được bảo vệ (private và protected), tuy nhiên những tính
năng này có thể được giả lập.

Quản lý lỗi
Tùy theo môi trường phát triển, sửa lỗi JavaScript có thể sẽ rất khó
khăn. Với JavaScript dùng trên trang web, hiện tại, các trình duyệt dựa
trên Gecko (như Mozilla, Mozilla Firefox) có công cụ tìm diệt lỗi rất
tốt (Venkman), ngoài ra còn kèm theo một công cụ kiểm tra DOM.

Các phiên bản mới hơn của JavaScript (như bản dùng trên Internet
Explorer 5 và Netscape 6) hỗ trợ mệnh đề quản lý lỗi try ... catch ...
finally, mệnh đề này bắt nguồn từ Java giúp lập trình viên quản lý lỗi
thời gian chạy hoặc quản lý ngoại lệ xuất phát từ cú pháp throw. Cú
pháp của mệnh đề này như sau:



Trong cú pháp trên error là một đối tượng Error có hai thuộc tính theo chuẩn ECMAScript phiên bản 3:

* error["message"]: Thông điệp diễn giải lỗi
* error["name"]: Tên lỗi

Tuy nhiên mỗi trình duyệt sử dụng một bản JavaScript khác nhau, trong
các trình duyệt lớn và phổ dụng không có trình duyệt nào hoàn toàn tuân
thủ theo chuẩn ECMAScript phien bản 3. Ví dụ như Internet Explorer 6 SP
1 có thêm hai thuộc tính:

* error["number"]: Bí số của lỗi
* error["description"]: Thông điệp diễn giải lỗi

Còn Mozilla Firefox 1.07 có thêm ba thuộc tính:

* error["fileName"]: Tên tập tin xảy ra lỗi
* error["lineNumber"]: Dòng xảy ra lỗi
* error["stack"]: Cả hai thuộc tính trên gộp lại trong một chuỗi ký tự

Phần finally là không bắt buộc. Lập trình viên hoàn toàn có thể sử dụng try ... catch mà không có finally.

Phạm vi ảnh hưởng của lỗi

Các ngôn ngữ lập trình kịch bản rất dễ bị ảnh hưởng bởi lỗi, hơn nữa,
mỗi một trình duyệt, mỗi một công ty ứng dụng JavaScript một cách hoàn
toàn khác nhau nên lập trình viên JavaScript thường phải dành rất nhiều
thời gian sửa lỗi để đảm bảo đoạn mã nguồn của mình sẽ hoạt động tốt.
Trong những trang HTML mà thẻ script và các đoạn mã HTML khác xen kẽ
lẫn nhau, lỗi cú pháp có thể được phát hiện dễ dàng hơn bằng cách để
mỗi hàm trong một thẻ script riêng biệt hoặc có thể sử dụng nhiều tệp
.js khác nhau. Trong nhiều trường hợp, cách này còn giúp tránh làm hỏng
cả trang web trong trường hợp có lỗi trong một đoạn mã nguồn.